آفات و بیماریهای خیار گلخانه ای
در بین محصولات گلخانه ای محصول خیار با سطح زیر کشت 3420 هکتار بیش از 90 درصد سطح زیر کشت گلخانه های گشور را تشکیل می دهد.در مقیاس جهانی ایران باتولید بیش از 2 میلیون تن خیار در سال پس از چین و ترکیه در رتبه سوم جهانی قرار دارد.
شرایط دمایی و رطوبت موجود درمحیط بسته گلخانه برای رشد وتکثیر بسیاری از آفات و بیمارگرهای گیاهی مناسب است.به همین دلیل پس از ورود اینگونه عوامل به گلخانه به سرعت زمینه رشد و تکثیرشان فراهم گردیده و باعث خسارات کمی و کیفی بر روی محصول گشته که در نتیجه گلخانه دار را مجبور به استفاده از سموم شیمیایی مینماید.
خطرات ناشی از مصرف ناآگاهانه سموم شیمیایی در گلخانه های سبزی و صیفی (به خصوص خیار و گوجه که مصرف تازه خوری دارند)بسیار بالا بوده و باقیمانده غیر مجاز سموم در محصولات تولید شده میتواند موجب تهدید جدی سلامت مصرف کننده گردد.برای حل این معضل مدیریت کنترل عوامل خسارتزا(IPM)در گلخانه ها با استفاده از ابزارهای کاربردی و سالم برای پیشگیری و کنترل اینگونه عوامل و نیز تامین سلامت افراد جامعه پیشنهاد شده است.راهکارهای مهم مدیریت کنترل عوامل خسارتزا بر اعمال روشهای پیشگیری –نابودی وریشه کنی-اجتناب از آفات و بیمارگرها-ردیابی و دیده بانی و در نهایت اعمال روشهای کنترل با تکیه بر روشهای غیر شیمیایی و بخصوص کنترل بیولوژیک استوار است.
آفات خیار گلخانه ای
ü شته ها
شته ها حشراتی کوچک با بدنی نرم و ظریف و معمولا گلابی شکل به رنگ سبز یا زرد هستند.آنها می توانند تا بیست نسل در سال تکثیر شوند.اغلب شته ها پراکنش وسیع و جهانی داشته و پلی فاژ هستند.(یعنی به گیاهان زیادی می توانند حمله کنند.)در شرایط گلخانه به دلیل شرایط مساعد محیطی (عدم سرما-خشکی و وجود دشمنان طبیعی)جمعیت شته ها به سرعت افزایش می یابد.
شته جالیز(Aphis gossipii)
این آفت در تمام گلخانه های ایران بخصوص در مناطق جنوبی کشور زیان شدیدی به جالیز کاریها وارد می کند.گیاهان جالیزی از جمله خیار و گوجه فرنگی مهمترین میزبان این شته در گلخانه ها هستندولی علف های هرز مختلف نیز آلوده می شوند که باعث حفظ منبع آلودگی در گلخانه می گردد.شته ها ابتدا در زیر برگها مستقر شده و بعد می تواند تمام گیاه را آلوده کند.
مکیدن شیره نباتی گیاه باعث فقر مواد کربوهیدراته شده و گیاه را از رشد و نمو باز می دارد.در گیاهان آلوده برگها پیچیده شده و گلها می ریزند.زیانهای شته را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
الف)خسارت مستقیم شامل توقف در رشد در اثر ایجاد حالت تشنگی و کمبود مواد غذایی در گیاه و ایجاد تغییرات فیزیولوژیک از طریق تزریق آنزیم در داخل بافت هاست
ب)خسارت غیر مستقیم که شامل استقرار قارچ های کپکی دوده ای رنگ به نام فوماژین و کاهش فتوسنتز گیاه در اثر دفع عسلک و نیز انتقال بیماری های ویروسی(مانند موزاییک خیار)و ایجاد کوتولگی یا مرگ می باشد.
روش های پیشگیری و کنترل آفت
-از بین بردن هرگونه پناهگاه شته ها از جمله علفهای هرز میزبان در داخل گلخانه و اطراف تا فاصله 4 متری.
-خودداری از انتقال گیاهان و نشا از فضای باز به محیط گلخانه
-خودداری از مصرف بیش از اندازه توصیه کود ازته
-تنظیم دمای گلخانه بین 20-25 و رطوبت نسبی 50-60 درصد
-به کار گیری نوارهای زرد چسبنده برای ردیابی و حذف آفت
-برای مبارزه بیولوژیک با شته ها استفاده از کفشدوزک ها مانند کفشدوزک 7 نقطه وکفشدوزک هیپودامیا بسیار کاربردی است(هر لارو کفشدوزک 7نقطه تا یکصد عدد شته را می خورد).همچنین استفاده از زنبورهای پارازیتوویید شته بالغ بسیار مفید است. مگس های سیرفیده و بالتوری ها و نیز عوامل کنترل میکروبی و قارچی متعددی بر علیه شته ها معرفی شده اند.
-برای کنترل شیمیایی این آفت میتوان از حشره کش های با منشا طبیعی مانند دی اتانل آمید روغن نارگیل(پالیزین)و نیکوتین استفاده کرد.سموم دیکلروس(ددواپ)و نیز پی متروزین(چس)که دارای دوره کارنس پایین هستند بزای کنترل شته ها در گلخانه توصیه شده اند
ü تریپس ها
این حشرات ریز به طول 2-4 میلی متر هستند که برخی بالدار و برخی بدون بال می باشند.از شیره گیاهان از جمله خیار و گوجه فرنگی گلخانه ای تغذیه میکنند.از شش گونه تریپس شناخته شده در گلخانه های ایران ،تریپس پیاز مهمترین گونه است.این آفت دارای میزبانهای متعددی از جمله محصولات گلخانه ای میباشد.حشرات کامل و پوره های تریپس با فرو بردن خرطوم در اپیدرم برگ از شیرهی گیاهی تغذیه می کنند.محل تغذیه حشره به صورت نقاط سفید-نقره ای متمایل به زرد دیده می شود.نشانه های خسارت آفت شامل پیچیدگی برگ،پژمردگی،ضعف،تغییر رنگ برگ و ایجاد لکههای نقره ای و زرد روی برگ و بالاخره بدشکلی و توقف رشد محصول است.بر اثر شدت خسارت آفت ابتدا نوک برگها سوخته و خمیده می شود ودرنهایت بوته از بین می رود.خسارت دیگر این آفت انتقال ویروس پژمردگی از بوته های آلوده به سالم است.زمستانگذرانی این آفت به صورت پوره در روی گیاه یا به صورت پوره،شفیره یا حشرات کامل در خاک و بقایای گیاهی است.حشرات کامل پس از خروج از اماکن زمستانه،ابتدا چندروز تغذیه وسپس تخم گذاری می کنند.ماده های بالدار تخم هایشان را درون گیاه قرار می دهند.پوره ها از سطح زیرین برگها و بافت های جوان تغذیه می کنند در این مرحله می توان با تکان دادن بوته و گرفتن یک کاغذ سفید زیر برگها این حشرات را جمع آوری و مشاهده کرد.پوره ها سپس روی خاک افتاده و در آنجا به شفیره و افراد بالغ تبدیل می شوند که به طرف گلها و جوانه ها جذب می شوند. این حشره دارای قطعات دهانی جونده-مکنده است و در آب و هوای گرم و خشک شدت فعالیت آن زیاد شده و جمعیت آن به سرعت افزایش می یابد.
روش های پیشگیری و کنترل آفت
با توجه به اینکه این حشره زمستان را در عمق 6-8 سانتیمتری خاک سپری می کند انجام شخم عمیق در کاهش جمعیت این آفت موثر است
-چون علف های هرز از میزبانهای این آفت می باشد کنترل و حذف آنها در کاهش جمعیت آفت بسیار موثر است
-رد یابی آفت در گلخانه برای اطلاع از حضور و کنترل به موقع آن در گلخانه اهمیت زیادی دارد.در این خصوص چند روش برای پی بردن به حضور تریپس ها در گلخانه وجود دارد.استفاده از کارتهای زرد و سفید برای تریپس پیازاما چنانچه تریپس گل غربی باشد باید
از کارت آبی استفاده کرد.
مبارزه
-این حشره دارای دشمنان طبیعی متعددی مانند سنکها-لارو بالتوری سبز و کفشدوزک می باشدکه به عنوان کنترل بیولوژیک آفت در گلخانه می توان استفاده کرد.کنه های شکارگرA.degenerans , Amblyseius cucumeris , Abarkeri
از مهمترین عوامل بیولوژیک در کنترل تریپس ها هستند
-کنترل شیمیایی تریپسها به دلیل محل زندگی و فعالیت این حشره در سطح زیرین برگها و لابه لای گلها وداخل جوانه ها سخت است.تاثیر سموم نیز روی تخم ها منتفی است زیرا تخم داخل بافت گیاه گذاشته می شود و سم به آن اصابت نمی کند.باید توجه داشت که حشره کش های سیستمیک روی تریپس ها تاثیر کافی ندارند و برای مبارزه با تریپس باید از حشره کش های تماسی مناسب گلخانه استفاده کرد.برای کنترل پوره و حشره کامل این آفت امولسیون دیکلروس(ددواپ)-مالاتیون و یا هپتنفوس(هوستاکوییک)توصیه شده است.
ü مینوز
در حال حاضر گونه مگس مینوز برگ سبزی خسارت شدیدی را بر روی خیار و گوجه فرنگی گلخانه ای و گیاهان زینتی از جمله ژربرا و داوودی وارد می اورد.در اثر تغذیه لاروهای این آفت از درون برگ و ایجاد دالانهای زیادی در آن فتوسنتز برگ به میزان قابل توجهی کاهش یافته و برگ ها پیش از موقع می ریزند.این آفت همچنین با ایجادزخم و سوراخ در برگها؛موجب انتقال ویروسها؛باکتری ها؛و قارچ های بیمارگر به بوته های آلوده میگردد.
روش های پیشگیری و کنترل آفت
-حذف علفهای هرز از اطراف گلخانه
-نصب توری استاندارد ضد حشره در محل درب ورودی و دریچه های تهویه گلخانه
-بازرسی دقیق نشانه هایی که به گلخانه منتقل میشوند
نصب کارتهای زرد به ابعاد 40 در 30 سانتی متر به فواصل هر دو متر یا نصب نوارهای زردرنگ به عرض 30 سانتی متر در اطراف گیاهان برای شکار حشرات بالغ آفت
-معاینه و بازدید هفتگی برگهای گیاهان و نیز کارتهای زرد چسبنده برای تشخیص حضور آفت
-کنترل بیولوژیک آفت با گونه های مختلفی از زنبورهای پارازیتوییدمانندDiglyphus, Opius , Dacnusa
-در کنترل شیمیای مگس مینوز باید از مصرف مداوم یک سم اجتناب شود.زیرا این حشره قابلیت زیادی در بروز مقاومت به سموم داشته که طغیان بعدی آفت را در پی دارد.سموم سیرومازین(تریگارد)وآزادیراختین 1 درصد(نیم آزال)برای کنترل این آفت در گلخانه توصیه شده است.
ü سفید بالک ها
یکی از مشکلات اساسی تولید محصولات گلخانه ای هستند که سالانه خسارات زیادی را به محصول وارد میکنند.این حشرات از جمله حشرات مهم راسته جوربالان هستند که گاهی به غلط مگسهای سفید اطلاق میشوند.این آفات چند نسلی بوده و مانند شته ها با مکیدن شیره گیاه به طور مستقیم موجب ضعیف شدن گیاه و مرگ آن می شوند.خسارت غیر مستقیم این آفت روی گیاه به صورت دفع ترشحات چسبناک بر روی برگهای گیاه و رشد قارچ فوماژین بر روی این ترشحات است همچنین مگس سفید ناقل بیش از 100 ویروس گیاهی از جمله بیماری پیچیدگی ویروسی زرد گوجه فرنگی(TYLCV)می باشد.
سفید بالک گلخانه
این آفت حشره ای است با دامنه میزبانی وسیع که در حدود 250 گونه گیاه میزبان مانند خیار؛گوجه فرنگی و گاهان زینتی برای آن شناسایی شده است.لارو بیشتر حشرات بالغ این آفت اغلب در زیر برگها قرار داشته و با قطعات دهانی زننده مکنده خود از آن تغذیه میکنند.در اثر تغذیه آفت لکه های زرد رنگی روی برگها ایجاد شده و به تدریج موجب زرد شدن و خشکیدن بوته ها و در نتیجه کاهش شدید محصول میگردد.این آفت بخصوص در هوای گرم بسیار فعال و متحرک ودارای پروازهای کوتاه هستندو برای مشاهده آنها کافیست ضربه های آهسته به برگهای قسمت بالایی گیاه زده شود یا اینکه گیاه تکان داده شود.
روش های پیشگیری و کنترل آفت
-با نصب توری مناسب در محل دریچه های تهویه هوا از ورود آفاتی مثل سفیدبالکها-شته ها و مگس های مینوز جلوگیری شود.
-از ورود نشا و گیاهان آلوده به محیط داخل گلخانه ممانعت شود. برای این منظور نشا باید از مراکز معتبر خریداری شود.
-کاشت ارقام مقاوم
-رنگ لباس کارگران نباید زرد رنگ باشد زیرا مگس های سفید به سوی رنگ زرد جذب می شوند.
-حذف علف های هرزمیزبان آفت موجود در داخل و اطراف گلخانه
-رعایت اصول داشت(از قبیل مصرف به موقع و به اندازه کودها)
-نصب کارتهای زرد چسب دار در بین ردیفهای کشت به فواصل هر دو متر(ترجییحا به صورت عمودی در ارتفاع 1-2 متری برای جلب و صید حشرات بالغ)علاوه بر این می توان از این روش برای ردیابی و تعیین جمعیت آفت استفاده کرد.
-پس از اتمام دوره رویش گیاه کلیه بقایای گیاهی خیلی زود جمع آوری و سوزانده شوند.
-کنترل بیولوژیک این آفت با استفاده از زنبور پارازیتوید انکارسیا-بالتوری سبز و نیز کفشدوزکهای شکارگر و همچنین استفاده از قارچ ورتیسلیوم(مایکوتال)امکانپذیر است.
در حال حاضر زنبور شکارگر E.Formusa به همراه کنه شکارگرPhytoseiulus persimilis در سطح وسیعی از کشت های گلخانه های دنیا علیه آفت سفیدبالک مورد استفاده قرار می گیرند.حشره کامل زنبور انکارسیا در سطح پشتی برگ حرکت و پس از رسیدن به پوره درون آن تخم ریزی میکند.موفقیت این زنبور به عوامل مساعد محیطی وابسته است.
-در کنترل شیمیای این آفت از سموم بیورشنال با منشا طبیعی مانند آزادیراختین 15. درصد(نیمازین)و پیرترین (پیرتروم)و سم تیامتوکسام +لامبداسای هالوترین(افوریا)برای کنترل این آفت در گلخانه توصیه شده است.
قابلیت ژنتیکی بالا و داشتن چندین نسل در سال باعث شده این حشره خیلی زود نسبت به اکثر حشره کش های موجود مقاوم شود.بنابراین در مدیریت کنترل این آفت علاوه برنوع انتخاب سموم مناسب تناوب مصرف آنها در کنترل و پیشگیری از مقاومت به سموم اهمیت زیادی دارد.تخم ها و شفیره های این آفت چون در پشت برگ ثابت و غیر فعال هستند اغلب به حشره کش ها حساس نیستند.
ü کنه تارتن
کنه های تارعنکبوتی یا تارتن یکی از شایعترین و خطرناکترین آفات عمومی در مزارع-باغات و گلخانه ها میباشند.این آفات ریز و میکروسکوپی هستند و گلخانه دارا ن باید با ذره بین سطح برگها را نگاه کنند.در تابستان رنگ کنه تارعنکبوتی زرد و یا زرد مایل به سبز است ولی مقارن پاییز و اوایل بهار رنگ آن نارنجی مایل به قرمز است.
خسارت کنه دو نقطه ای به صورت تغذیه از برگ بوده وبا کاهش فتوسنتز-کاهش مقدار ازت برگ و افزایش تبخیر در برگهای خسارت دیده همراه است که در نهایت منجر به کاهش رشد گیاه و از بین رفتن کمیت وکیفیت محصول و ارزش غذایی آن می شود.هجوم برخی از کنه ها از آلودگی نشاها شروع می شود.این کنه ها به قدری کوچک هستند که به آسانی می توانند از پنجره های توری دار نیز عبور کنند.کنه ها ابتدا علفهای هرز اطراف گلخانه ها را آلوده میکنند و پس از تکثیر بر روی آنها به آسانی به وسیله باد و سایر عوامل داخل گلخانه ها می شوند.این کنه ها شبکه نامنظمی از تارها را برروی گیاه میزبان ایجاد کرده و از طریق برگهای مجاور از بوته ای به بوته دیگر جابجا می شوند.این کنه ها معمولا در زیر برگها به سر برده و به کمک قطعات دهانی سوزن مانند خود به نام استایلت از سلولهای سطح زیرین برگ تغذیه نموده و از این طریق خسارت می زنند که در نتیجه فتوسنتز کاهش می یابد.برگهای آسب دیده ظاهری منقوط همراه با لکه های نقره ای خاکستری مایل به زرد هستند.در شرایط مناسب محیطی مانند گرما و رطوبت نسبی کم در مدت کوتاهی جمعیت آفت به شدت افزایش یافته و برگهای شدیدا آلوده زرد و خشک شده و خزان میکنند.
روشهای پشگیری و کنترل آفت
-رعایت بهداشت گلخانه مانند تمیز کردن و حذف سریع بقایای گیاهی محصول قبلی پیش از کاشت محصول جدید
-شست و شو و ضدعفونی گلخانه و حذف آلودگی های آن در فاصله بین دو کشت که گلخانه بدون گیاه است.
-خودداری از ایجاد هرگونه استرس در بوته ها که موجب ایجاد حساسیت به کنه ها می شود
-خود داری از مصرف کودهای ازته که افزایش حساسیت به کنه ها را به دنبال دارد
-بازبینی بوته های گلخانه دوبار در هفته که برای این کار باید از ذره بین دستی جوانه ها و زیر برگهای بوته های حاشیه و جلوی درب ورودی گلخانه بررسی شوند.در صورت نبود ذره بین با نگهداشتن یک کاغذ سفید در زیر برگها و زدن یک ضربه به قسمت فوقانی بوته کنه های موجود در روی و پشت برگها بر روی کاغذ میریزند.
-بوته های شدیدا آلوده باید به سرعت حذف شده و در بیرون گلخانه معدوم شوند.
-ساده ترین روش توقف آلودگی در گلخانه آب پاشی(مه پاشی)به تکرار دوبار در روز در ساعات گرم است.
-در بررسیهای انجام شده بر روی این آفت صابونهای آفتکش مانند دی اتانل آمید روغن نارگیل(پالیزین)تاثیر مطلوبی داشته اند.
-در صورت بالا بودن جمعیت کنه در گلخانه برای جلوگیری از گسترش آن باید در اسرع وقت اقدام به سمپاشی نمود
برای این منظور میتوان از کنه کشهایی نظیر ابرون(اسپیرومسیفن)یا هگزی تیازوکس(نیسورون) ویا یک سم حشره کش کنه کش نظیر آبامکتین(ورتیمک)ویا فن پروپاترین(دانیتل)با رعایت دوره کارنس استفاده نمود.باید تئجه داشت بروز مقاومت و عدم کارایی سموم شیمیایی در برابر کنه ها پدیده متداولی است و این جانوران از توانایی بالایی در این زمینه برخوردار هستند.
بیماری های خیار گلخانه ای
ü پوسیدگی بذر و مرگ گیاهچه خیار
این بیماری در کلیه نقاط کشور انتشار داشته و به دلیل از بین رفتن تعداد زیادی از بوته ها در گلخانه و تنک شدن شدید بوته ها ؛نیاز به انجام کشت مجدد می باشد.خسارت ناشی از این بیماری تا 100 درصد گزارش شده است.
عوامل بیماری
عوامل بیماریزای متعددی میتواند عامل پوسیدگی بذر و مرگ گیاهچه گرددکه می توان به شبه قارچهای پیتیوم و فایتوفتورا و قارچ های فوزاریوم؛رایزوکتونیا؛اسکلروشیوم و نیز پنی سیلیوم و نیز باکتریهای عامل پوسیدگی نرم اشاره کرد.از میان عوامل یاد شده مهمترین عامل در ایران مربوط به شبه قارچهای فوزاریوم فایتوفتورا و پیتیوم می باشد.
علایم بیماری
بذور کشت شده ممکن است در حین جوانه زنی و یا پس از جوانه زنی در داخل خاک دچار پوسیدگی شده و از بین بروند.بوته های سبز شده نیز تا مراحل چندبرگی و بلوغ بوته ها ممکن است مورد حمله قرار بگیرند.بیمارگر ابتدا به اندام های زیر زمینی از جمله ریشه های فرعی حمله نموده و دامنه فعالیت خود را تا طوقه نیز ادامه می دهد.بوته های بیمار با پوسیده شدن ریشه و طوقه؛دچار زردی و ضعف شدید شده و از بین می روند.با خارج کردن بوته ها از خاک ؛فرو رفتگی نسوج گیاهی و تغییر رنگ و پوسیدگی محل طوقه و قسمت های زیرزمینی این گونه بوته ها مشاهده می گردد.در اثر این بیماری آوند چوبی به خصوص در ناحیه طوقه سریعا تخریب گشته و بوته در حالی که کاملا سرحال و شاداب است به سرعت پژمرده شده و بر روی خاک می افتد.
چرخه زندگی و شرایط مساعد گسترش بیماری
مرگ گیاهچه در خاکهای سنگین و فشرده؛گلخانه هایی با بهداشت ضعیف و تناوب زراعی نامناسب اتفاق می افتد.شرایط مناسب برای ایجاد آلودگی و توسعه بیماری ناشی از این بیمارگر بالا بودن رطوبت خاک است.دمای بهینه برای فعالیت اغلب گونه های متداول در خاکهای کشور کمتر از 20 درجه سانتی گراد می باشد.
روش های پیشگیری و کنترل بیماری
الف-رعایت بهداشت گلخانه و حذف بقایای گیاهی و علف های هرز داخل و اطراف گلخانه
ب-عدم کاشت خیار در خاکهای سنگین و فشرده
ج-اطمینان از پوسیده بودن کود دامی قبل از افزودن آن به خاک
د-شخم عمیق خاک گلخانه قبل از کاشت برای بهبود تهویه خاک.
ب-ضدعفونی خاک در فاصله بین دو کشت ترجیحا توسط آفتابدهی یا بخار آب و در صورت لزوم ضدعفونی با سموم شیمیایی
پ-ضدعفونی بذور قبل از کاشت با سموم مناسب کنترل بیولوژیک مانند تریکو دراما
ت-عدم کشت مستقیم در خاک اصلی در فصول سرد
ح-شست شو و ضدعفونی ظروف کشت نشا قبل از کاشت
ج-عدم کشت عمیق بذور
ن-رعایت فاصله مناسب بوته ها در زمان کاشت
و-استفاده از آب فاقد آلودگی
س-پرهیز از آبیاری بیش از حد با رعایت میزان و دور آبیاری
ش-ایجاد شرایط مناسب دمایی؛رطوبی و نور گلخانه برای جوانه زنی بذورو رشد وخروج گیاهچه ها از خاک
ه-حذف سریع گیاهچه های آلوده به منظور جلوگیری از انتشار آلودگی به سایر بوته ها
ی-استفاده از سموم شیمیایی(مانند متالاکسیل یا پرویکور انرژی)به صورت محلول در آب آبیاری بلافاصله پس از کاشت
ü پوسیدگس فوزاریومی ریشه
پس از بلوغ بوته های خیار تا زمان برداشت؛عوامل خاکزی متعددی میتوانند موجب پوسیدگی ریشه و پژمردگی بوته های این محصول گردند. این عوامل عمدتا شامل قارچهای فوزاریوم –رایزوکتونیا –ورتیسلیوم-فایتوفتورا و .... می باشد.در میان عوامل قارچی مذکور گونه های مختلف قارچ فوزاریوم شناخته ترین عوامل پوسیدگی ریشه می باشد.
در صورتی که عامل بیماری در مرحله گیاهچه ای گیاه را مورد حمله قرار دهد محل حمله قارچ باریک و نرم می گردد وگیاه از بین می رود.در مرحله بعدی رشد علایم اولیه بیماری روی ریشه تقریبا شبیه به آنچه که در مورد گیاهچه ذکر شد می باشد.پس از بلوغ بوته ها علایم پوسیدگی ریشه به صورت پژمردگی ناگهانی بوته هاست؛یعنی در حالتی که برگها سبز هستند خشک می شوند که آن را به اصطلاح سبزخشک می نامند.
شرایط مساعد بیماری
پژمردگی سریع بوته هاو متعاقبا مرگ بوته ها اغلب چندروز پس از آبیاری روی می دهند.زیرا فراهم شدن رطوبت کافی به رشد و نمو قارچ کمک فراوان میکند و در نتیجه حمله شدید قارچ؛آوندها که عوامل رسیدن آب و مواد غذایی به گیاه هستند از بین می روند.
روشهای پیشگیری و کنترل بیماری
الف-رعایت بهداشت گلخانه و حذف بقایای گیاهی
ب-کاشت ارقام مقاوم
پ-ضدعفونی بذور قبل از کاشت با سموم مناسب(کاربندازیم و متالاکسیل)
ت-کنترل بیولوژیک عوامل بیماریزای خاک با قارچهای آنتاگونیست مانند تریکودراما
ث-شخم زدن عمیق خاک گلخانه برای بهبود تهویه
ج-کنترل رطوبت و دمای گلخانه
ه-حذف عاف های هرز
ن-پرهیز از آبیاری بیش از حد
و-اطمینان از پوسیده بودن کود دامی
ی-حذف سریع بوته های آلوده همراه با خارج نمودن خاک ریشه های اطراف آنها
ü سفیدک پودری
اهمیت و انتشار بیماری
سفیدک پودری کدوئیان از بیماری های مهم جالیز در نواحی معتدل و نسبتا خشک است.این بیماری در اغلب مناطق جالیز کاری کشور به خصوص مناطق گرم و خشک و کم باران شیوع دارد و هر ساله خسارت قابل توجهی به محصول وارد می کند.سفیدک پودری از طریق کاهش تعداد و اندازه میوه و کوتاه کردن دوره برداشت باعث بروز خسارت می گردد.
علایم بیماری
علایم مشخص این بیماری پوشش پنبه ای سفید تا خاکستری رنگ سطح و یا پشت برگها؛ساقه و بوته هاست.شروع آلودگی از برگهای پایینی گیاه و به صورت لکه های کوچک و مدور و سفیدرنگ در پشت برگهاست که به سرعت توسعه یافته و دو طرف
برگها را فرا می گیرد.برگهای مبتلا خشک و شکننده شده و می ریزند.در بوته های آلوده میوه ها کوچکتر هستند و زودتر از موعد می رسند.علاوه بر این به دلیل کاهش سطح فتوسنتز مواد جامد موجود در میوه خیار به میزان قابل ملاحظه ای کاهش یافته و موجب بی مزه شدن آن می گردد.
شرایط مساعد بیماری
قارچ عامل بیماری برخلاف اغلب قارچها برای جوانه زنی و ایجاد آلودگی نیاز به وجود آب آزاد نداشته ولی رطوبت نسبی بالا (بیش از 95 درصد و دمای معتدل 20-25 درجه سانتی گراد)و شدت نور کم موجب تکثیر و اسپورزایی بیشتر آن می گردد.این بیماری در بهار و پاییز که دمای شبانه روز اختلاف زیادی دارد بیشتر شیوع دارد .دمای بالای 33 درجه سانتیگراد موجب ازبین رفتن کنیدیهای اغلب سفیدک های پودری و آب آزاد موجب کاهش جوانه زنی کنیدیها می گردد.
روش های کنترل بیماری
-رعایت بهداشت گلخانه با حذف علف های هرز و میزبانهای اولیه بیمارگر
-هرس اندامهای گیاه به منظور حذف بیمارگر؛انجام بهتر تهویه و نوردهی مناسب
-عدم مصرف بیش از حد کودهای ازته
رعایت دور و میزان آبیاری
-تامین نور کافی در گلخانه ها با تامین روشنایی و ایا استفاده از پوشش مناسب گلخانه و جهت جغرافیایی گلخانه (شمال-جنوب)
-کاشت ارقام مقاوم
-استفاده از ارقام متحمل و مقاوم به بیماری
-ترکیبات القا کننده مقاومت؛گروه جدیدی از عوامل محافظت کننده گیاهان هستند (SAR)که اثر مستقیم ضد پاتوژنی ندارند ولی با فعال کردن مکانیزم های دفاع طبیعی از ایجاد بیماری در گیاه جلوگیری می کنند.این نوع خاص مقاومت گیاهی به وسیله بعضی از عوامل زنده یا غیر زنده بدست می اید و موجب محافظت سیستمیک کل گیاه در برابرطیفی از بیماریهای قارچی و باکتریایی می شود.استفاده از این ترکیبات غیر سمی مانند سیلیکون؛نمکهای سدیم آمونیوم و پتاسیم برای جایگزینی مصرف سموم قارچکش به دلیل بی خطر بودن برای انسان و محیط زیست در مدیریت کنترل سفیدک پودری جالیز به خصوص در گلخانه ها دارای اهمیت است.
بر اساس مطالعات انجام شده قارچکش های بیکربنات سدیم(کالیبان)کروزکسیم متیل(استروبی)تتراکونازول(دومارک)و تری فلوکسیاستروبین(فلینت)در کنترل این بیماری موثر هستند.
توجه به این نکته لازم است که برای جلوگیری از ایجاد مقاومت قارچ عامل بیماری؛مصرف سموم قارچکش در کنترل سفیدک های پودری بایستی به صورت تناوبی از سموم قارچکش گروههای مختلف سشموم باشد.باید دقت شود غلظت مناسب قارچکش بطور کامل رو و پشت برگها سمپاشی شود.
ü سفیدک داخلی
اهمیت و انتشار بیماری
بیماری سفیدک داخلی خیار که به نام سرخک نیز معروف است ؛از مهمترین بیماری های این محصول در کشت های گلخانه ای است که برای گسترش آن خنکی هوا ورطوبت کافی نیاز است که در صورت وجود این شرایط خسارات قابل توجهی به بار می اورد.اهمیت این بیماری ناشی از کاهش کیفیت و کمیت محصول و کاهش عمرمفید بوته های خیار به دلیل کاهش سطح فتوسنتز گیاه و آسیب دیدن بافت های گیاهی می باشد.عامل بیناری علاوه بر گیاهان خانواده کدوئیان به تعدادی از علف های هرز نیز حمله میکند.
علایم بیماری
ابتدا علائم بر روی برگهای بالغ و مسن ایجاد می شود سپس به تمام برگها سرایت می کند.اولین علائم به صورت رنگ پریدگی و حالت موزاییکی برگهاست.در مدت کوتاهی اینگونه لکه های رنگ پریده به رنگ زرد و قهوه ای در آمده و ابعاد آنها به یک تا دو سانتیمتر می رسد که دارای شکل هندسی نامنظم و محدود به رگبرگها می باشد.پشت برگها ظاهر کرک به رنگ ارغوانی تیره تا خاکستری روشن دارند که ناشی از اسپور زایی عامل بیماری در محل لکه هاست.
با پیشرفت بیماری ضمن توسعه لکه ها و اتصال آنها به یکدیگر؛کل برگها خشک شده و به تدریج می ریزند.میوه ها نیز در اثر آلودگی بوته ؛تحت تاثیر قرار گرفته و ضمن دفرمه شدن شکل و اندازه آنها ؛بدمزه نیز میشوند.
شرایط مساعد بیماری
بیمارگر زمستان را به صورت فرم جنسی بر روی گیاهان گلخانه ای یا خیارهای آلوده زیر پوشش پلاستیک و یا به صورت اسپور جنسی در بقایای برگ داخل خاک سپری میکندو معمولا هنگامی که گیاهان حساس در زمین کاشته شوند جوانه میزنند.دمای مناسب بیماری 22-15 بوده و در آب و هوای مرطوب (بالای 95 درصد)به شدت توسعه می یابند.در صورت وجود آب روی شاخ و برگ توسط مه ؛شبنم؛آبپاشی و...شرایط برای جوانه زدن اسپورهای بیمارگر مساعد خواهد بود.فقر عناصر غذایی(پتاس-روی-مس-منیزیوم)موجب حساس شدن بوته ها به آلودگی به این بیماری میشوند.
روشهای پیشگیری و کنترل بیماری
-بهبود زهکشی خاک؛رعایت تناوب زراعی؛کنترل علفهای هرز
-تعبیه تشتک آهک یا اسفنج آغشته به آهک در محل درب ورودی گلخانه جهت ضدعفونی کفشها
-کاشت ارقام مقاوم
-عدم کشت متراکم بوته ها
-تهویه مناسب گلخانه جهت کاهش رطوبت نسبی هوا
-رعایت دور و میزان آبیاری و خودداری از آبیاری شبانه در فصول سرد سال
-هرس برگهای آلوده و معدوم کردن آنها
-تقویت بوته ها با کودهای حاوی فسفر و پتاس
-در زمان آلودگی بوته ها به این بیماری مصرف کودهای ازت دار باید به حد اقل برسد
-مصرف قارچکشهای عمدتا حفاظتی مانند فاموکسادون+سیموکسانیل(اکوئیشن پرو)؛اکسی کلرور مس؛بردوفیکس و نیز قارچکش های سیستمیک مانند متالاکسیل و آلیت روی این بیماری بسیار موثر می باشد.اخیرا قارچکش پروپاموکارب هیدروکلراید+فلوپیکولید(اینفینیتو)به صورت محلولپاشی به محض مشاهده اولین علائم بیماری توصیه شده است.باید توجه داشت تاخیر در کنترل این بیماری موجب انتشار اسپورهای بیمارگر به تمامی بوته ها و مشکل شدن کنترل بیماری خواهد گردید.باتوجه به اینکه سموم دی تیو کاربامات برای انسان خطراتی در بر دارند از سایر سموم قارچکش استفاده گردد.برای جلوگیری از ایجاد مقاومت به سموم قارچکش (به خصوص سموم سیستمیک)رعایت تناوب در مصرف آنها اهمیت زیادی دارد.
ü نماتد مولد گره ریشه
اهمیت و انتشار بیماری
نماتدهای پارازیت گیاهی سالانه حدود صدها میلیارد دلار به محصولات کشاورزی مختلف در دنیا خسارت وارد می کنند که در این میان نماتد مولد گره ریشه یکی از مهم ترین و اقتصادی ترین نماتد های پارازیت گیاهی است.نماتدهای مولد گره ریشه قادرند 3000گونه گیاهی را مورد حمله قرار دهند.این نماتدها انگل داخلی و غیر مهاجری هستند که با نفوذ به داخل ریشه وبا ترشحات آنزیمی مخصوص به خود از جمله پروتئاز؛متابولیسم میزبان را به نفع خود و قارچهای بیماریزا تغییر می دهند و گیاه در عکس العمل با سنتز اکسین و سایر مواد موجب بزرگ شدن سلولها و ازدیاد سلولی در نسوخ ریشه شده و در نتیجه از حالت عادی خارج می شود.در نتیجه موجب اختلالات ساختمانی؛فیزیولوژیکی و شیمیایی در گیاهان شده و کاهش شدید رشد گیاه و خسارت اقتصادی قابل توجه به گیاهان آلوده را دارد.
علایم بیماری
علایم بیماری بر روی اندام هوایی در ابتدا به صورت ضعف عمومی(مانند علایم ناشی از کمبود مواد غذایی مثل کمبود آهن)؛زردی و پژمردگی برگها بوده و در نهایت منجر به زوال تدریجی و کاهش محصول میشود.
ریشه های آلوده در قسمت های متورم شده و به صورت برجستگی یا گال توسعه می یابند که موجب می شود ریشه به شکل تورم های سرطانی در آید.ریشه های آلوده کم رشدتر باقی مانده و حالاتی از نکروز شدن و پوسیدگی را در اواخر فصل نشان می دهند.
شرایط مساعد بیماری
گونه های این نماتد با شرایط مختلف آب وهوایی خاک سازگاری داشته و از طرفی انتقال نماتد از طریق خاک؛آب و نهال آلوده و رعایت نکردن مسائل بهداشتی به راحتی امکانپذیر است.
روشهای پیشگیر و کنترل بیماری
-آزمایش خاک گلخانه قبل از کاشت برای اطلاع از آلودگی به نماتد و جمعیت آن
-خودداری از ورود هرگونه نهال و نشای مشکوک و یا آلوده به سالن گلخانه
-حفظ بهداشت گلخانه و مراقبت از ورود نماتد به محوطه گلخانه از طریق خاک آلوده چسبیده به ماشین آلات و...
-تناوب کشت در گلخانه و کنترل علف های هرز در داخل و حاشیه گلخانه
-افزودن کمپوست به خاک ضمن تقویت خاک موجب جمعیت نماتد مولد گره ریشه در خاک می گردد.
-کاشت ارقام مقاوم
-ضدعفونی خاک گلخانه با سموم تدخینی مانند متام سدیم(100 میلی لیتر در هر متر مربع)فنامیفوس(نماکور)؛نماگون(5 گرم در متر مربع به فاصله یک ماه)بازآمید و آبامکتین
-آفتابدهی خاک در تابستان
-کاشت گیاهان تله مانند جعفری و چریش
استفاده از کنترل بیولوژیک با برخی از قارچها مثل Gliocladium و Paecilomyces؛و برخی باکتری ها مثل Pasturia penetrans
ü بیماری موزاییک خیار
ویروس موزاییک خیار(CMV)یکی از شایعترین فاکتورهای مهم کاهش محصول در کدوئیان است.کلیه کدوئیان مانند کدو؛هندوانه؛طالبی؛خربزه و انواع گیاهان زینتی نیز مورد حمله این ویروس واقع می شوند.
علایم بیماری
علایم ویروس موزایک خیار به صورت لکه های سبز تیره و روشن به شکل موزاییک؛کلروز عمومی؛کوتولگی؛نخی شدن برگها و کلروز یا نکروز موضعی می باشد.علایم ویروس ابتدا روی برگهای جوان ظاهر می شود و آنها را چروکیده و با لبه های برگشته در می آورد و سپس فاصله میانگره ها کوتاه و بوته ها به حالت روزت در می آیند.در آلودگیهای زود هنگام خشکاندن برگها نیز دیده می شود.این ویروس موجب تلخ شدن و بد شکل شدن میوه خیار میگردد.وجود ناصافی و بد شکلی میوه و لکه های زرددر روی پوست خیار؛موجب کاهش ارزش تجاری آنان می گردد.از طرف دیگر رشد بوته های خیاردر اثر این بیماری کاهش یافته و لذا محصول کمتری نیز تولید میشود.
شرایط مساعد بیماری
انتقال آلودگی از طریق بذر و سس و حشرات ناقل و مکانیکی به راحتی امکانپذیر است.انتقال طبیعی آن با شته هایی مانند شته سبز هلوو شته جالیز صورت می گیرد و در بدن شته ناقل نمی تواند پایداری کند زیرا رابطه آن با ویروس ناپایاست.پایداری این ویروس در علف های هرز بسیار مهم است.
روش های پیشگیری و کنترل بیماری
هیچ نوع ماده شیمیایی برای کنترل این بیماری وجود ندارد.کنترل این بیماری از طریق پیشگیری است
-ضدعفونی گلخانه
-تناوب زراعی حداقل دوساله
- -کاشت ارقام مقاوم
- -استفاده از بذور عاری از ویروس
-اقدامات بهداشتی از قبیل شستن دستها با آب و صابون هنگام دستکاری گیاهان
-از بین بردن علفهای هرز
-نصب توری با سوراخهای ریز در گلخانه ها و خزانه ها برای جلوگیری از ورود آفات ناقل
-مونیتورینگ(ردیابی)و کنترل شیمیایی حشرات ناقل از جمله شته ها
-حذف بوته های آلوده و معدوم نمودن آنها در بیرون از گلخانه
-تقویت رشد بوته ها با مصرف متعادل عناصر غذایی
شرکت صنعت سبزآرشام